تعريف علم صرف در زبان عربي

حالا بگيد فعل چيه :

كلمه اي كه بر انجام گرفتن كاري و يا روي دادن حالتي در زمان گذشته ،حال و يا آينده دلالت كند يا به عبارت ديگر كلمه اي كه بر معناي مستقلي دلالت مي كند و مقرون به يكي از زمانهاي گذشته ، حال يا آينده است مثل : كَتَبَ ، يَكتُبُ ، اَكتُب

حالا بگيد حرف چيه ؟!

به كلمه اي كه نه فعل است و نه اسم و فقط رابط بين اين دوست حرف مي گويند

مثل:

سَ ، مِن ، اِلي ، عَلَي ، في ، أَ ، يا

 دوستان همراه مي دانيد كه فعل مشخصاتي داره اما اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد با ما همراه باشيد

مهمترين علامت فعل ساختار آن است كه حتما توضيح خواهيم داد اما هر كلمه اي كه قبل از آن « قَد ، لَم ، سوف ، سَـ» قرار بگيرد حتما فعل است مثل :

فعل

فعل به اعتبار زمان انجام گرفتن بر سه قسم است :

1. ماضي ( دلالت بر گذشته )
2. مضارع ( دلالت بر حال و آينده )
3. امر ( دلالت بر آينده )

1)     ماضي چيست ؟

فعلي كه انجام گرفتن كاري يا روي دادن حالتي را در گذشته بيان كند مانند :

كَتَبَ ( نوشت ) حَفِظَ ( به خاطر سپرد ) حَسُنَ ( نيكو شد )

مي دونيد چطور ميشه فعل ماضي ساخت ؟

اولين صيغه فعل ماضي ثلاثي مجرد از مصدر گرفته مي شود و براي ساختن آن حروف زائد( اگر مصدر حروف زائد داشته باشه) حذف مي كنيم و سه حرف اصلي باقيمانده بدست مي آيد سپس فاء الفعل و لام الفعل را مفتوح مي كنيم ، توجه داشته باشيد عين الفعل گاهي مفتوح گاهي مجرور و گاهي مضموم مي شود چون حركت آن قاعده و قانون خاصي ندارد و فقط با مراجعه به كتاب لغت يا اهل زبان حركت آن مشخص مي شود .

اولين صيغه ثلاثي مجرد بر سه وزن فَعَلَ – فَعِلَ – فَعُلَ است به مثال توجه كنيد :

1. الكتابـ ﺔ مصدر است سه حرف اصلي آن ( ك ت ب ) مي باشد و اولين صيغه فعل ماضي آن كَتَبَ مي شود .
2. الرُكوب مصدر است و سه حرف اصلي آن ( ر ك ب ) و اولين صيغه فعل ماضي آن رَكِبَ است .
3. الحُسن باز هم مصدر است و سه حرف اصلي آن (ح س ن ) پس اولين صيغه فعل ماضي آن حَسُنَ مي باشد .

 خوب حالا رسيديم به صيغه هاي فعل

حتما مي دونيد كه فاعل يك فعل يا غائب است يا مخاطب و يا متكلم

1. غائب كسي است كه در مورد آن گفتگو مي شود
2. مخاطب كسي است كه با او سخن مي گوييم يا همان شنونده
3. متكلم هم كسي است كه سخن مي گويد يا همان گوينده

توجه : در باب غائب لازم نيست كسي كه در مورد آن گفتگو مي كنيم حضور نداشته باشد بلكه ممكن است حضور داشته اما مورد خطاب ما نباشد .

هر يك از غائب يا مخاطب بر مذكر يا مونث دلالت مي كند و مذكر يا مونث نيز يا مفرد است يا مثني و يا جمع

تذكر مهم :

 فعل متكلم به مانند زبان فارسي براي مذكر و مونث يكسان به كار مي رود

 2.    لام الفعل كليه فعل هاي ماضي از صيغه ششم ( جمع مونث غائب ) به بعد ساكن مي شود

ساختن فعل امر

فعل امر فعلي است كه به وسيله آن انجام كاري يا روي دادن حالتي را از ديگري طلب مي كنيم .

مانند :

اِذهَب = برو

 اُحسُن = نيكو شو

اِحزَن = غمگين شو

فعل امر بر دو قسم است : الف ) امر باللام      ب) امر حاضر

الف ) امر باللام

در صيغه هاي غائب و متكلم يك لام مكسور كه آن را لام امر مي گويند به ابتداي فعل مضارع اضافه ميكنيم و آخر فعل را مجزوم ميكنيم.

 مانند :لِيَكتُب

J مجزوم كردن فعل مضارع

الف ) فعلهايي كه آخر آنها حركت ضمه است ( صيغه هاي 1-4-7-13-14 ) ضمه را به سكون تبديل مي كنيم .

توجه كنيد

  Û يَكتُبُ ç لِيَكتُب

Û أَكتُبُ ç لِأَكتُب

ب ) فعلهايي كه آخر آنها نون اعراب است نون اعراب را از آخر آن حذف ميكنيم

توجه كنيد

Û يَكتُبانِ ç لِيَكتُبا

Û يَكتُبونَ ç لِيَكتُبوا

تذكر:

حرف نوني كه در آخر فعل مضارع وجود دارد نون اعراب ناميده مي شود به جز نون جمع مونث در دو صيغه ( 6 – 12 ) كه نون در اين دو صيغه ضمير است و حذف نمي شود .

 توجه : يَكتُبنَ و تَكتُبنَ  « يَكتُبنَ _{™ (}  امر بلام ₎ لِيَكتُبنَ »

ب ) امر حاضر

براي ساختن فعل امر حاضر مراحل ذيل را بايد طي كنيم

الف : حرف مضارعه را حذف كنيم

ب: آخر فعل مضارع را مجزوم كنيم

مانند :

1.  تُعَلِّمُ ç عَلِّم                                      2. تَكتُبُ ç كْتُبْ

در صورتيكه اول حرف كلمه بدست آمده متحرك باشد فعل امر ساخته شده مانند شماره 1 ولي اگر حرف كلمه بدست آمده ساكن باشد بايد يك همزه به آن اضافه كنيم مانند شماره 2 و اين همزه هميشه مكسور است مگر در دو حالت :

الف ) در ثلاثي مجرد وقتي فعل مضارع بر وزن تَفْعُلُ باشد در اين صورت همزه امر را مضموم مي كنيم . تَكْتُبُ ß كْتُبْ ß اُكْتُبْ

در موارد ذيل نيز همزه اول كلمه ، همزه قطع است :

1. فعل مضارع متكلم وحده مانند : أَكْتُبُ
2. ماضي و امر و مصدر باب افعال مانند : أَحْسَنَ ، أَحْسِنْ ، أِحسان
3. همزه حروف : إِنَّ ، إِلي ، إِنْ ، أَنْ ....

4. همزه صيغه تعجب مانند : ما أَجْمَلَ الرَّبيعَ

درموارد ذيل همزه اول كلمه ، همزه وصل است :

1. در تمام افعال امر به جز باب افعال مانند : اكْتُبْ ، اجْتَهِدْ
2. همزه فعلهاي ماضي و مصادر بابهاي افتعال ، انفعال ، استفعال
3. همزه در حرف تعريف « ال » الكتاب

درموارد ذيل همزه اول كلمه ، همزه وصل است :

1. در تمام افعال امر به جز باب افعال مانند : اكْتُبْ ، اجْتَهِدْ
2. همزه فعلهاي ماضي و مصادر بابهاي افتعال ، انفعال ، استفعال
3. همزه در حرف تعريف « ال » الكتاب

التقاي ساكنين

هرگاه دو حرف ساكن كنار هم قرار بگيرند براي سهولت تلفظ حرف اول را با حركت تلفظ مي كنيم كه اين حركت غالبا كسره است مانند :

اِسْتَمِعْ الْاخبارَ ß    اِسْتَمِعِ الْاَخبارَ

ذَهَبَتْ المُعَلِّمَهُ ß   ذَهَبَتِ المُعَلِّمَهُ

منصوبات

در درس قبل با نقش هايي آشنا شديم كه در جمله داراي اعراب رفع بودند و به اصطلاح مرفوع مي شدند .

در اين جلسه قصد دارم تا شما را با نقش هايي كه در جمله داراي اعرا ب نصب هستند آشنا كنم . البته از قبل به ياد داريد كه هميشه به اين گونه نيست كه حالت نصب را با ( -َ ) و ( -ً ) بيان كنيم بلكه گاهي اين اعراب را با ساير حركات يا حرف ها نشان مي دهيم .

حال با اين نقش ها آشنا مي شويم :

1-      مفعولٌ به :

معروفترين و شناخته شده ترين منصوبات است كه با آن از سال هاي قبل آشنا هستيم .

مفهوم آن كلمه ايست كه كار بر روي آن انجام شده است . و بهترين راه تشخيص نيز از همين راه معنا مي باشد.

 مفعول به انواعي دارد كه در زير آنها را ميبينيم :

 - اسم ظاهر :   مانند كتب عليٌ الدرسَ   در اين جمله كلمه «الدرسَ» مفعول به و منصوب است .

- ضمير بارز : اين حالت به دو صورت مي آيد :

   -- ضمير منفصل منصوب : اگر يكي از اين ضماير به عنوان مفعول به بيايند ، آنگاه مي بايست مفعول به را قبل از فعل بياوريم  مانند اياك نعبد در اين جمله كلمه « اياك» مفعول به و محلا منصوب است .

   -- ضمير متصل منصوب و مجرور : اين ضماير به صورت مستقيم به آخر فعل مي چسبند اما مي بايست با شناخت اين ضماير ، آن ها را با ضماير متصل مرفوع كه به فعل مي چسبند و نقش فاعل يا نائب فاعل را هم دارند ، اشتباه نكنيم .

مثال : ضَرَبتُه در اين جمله ضمير «تُ» فاعل و ضمير « ه» مفعول به است . در جلسات اول با ضماير و تقسيم بندي كامل آن ها آشنا شديم كه مرور دوباره آن ها خالي از فايده نيست.

   تشخيص مفعول به از راه معنا :

معمولا مي توان با قرار دادن يكي از دو عبارت « چه چيز را ؟» و « چه كس را ؟» قبل از فعل ، مفعول به را پيدا كرد چرا كه جواب اين 2 سوال همان مفعول به است .

 نكته: همانطور كه ديديم تنها جايي كه مفعول به قبل از فعل مي آيد زماني است كه مفعول به ضمير منفصل منصوب باشد.

 نكته :اگر فاعل ، اسم ظاهر  و مفعول به ضمير متصل باشد ، آنگاه ابتدا مفعول به را مي آوريم سپس فاعل را مانند : ضَرَبَه عليٌّ در اين جمله « علي » فاعل و مرفوع و ضمير « ه » مفعول به و محلا منصوب است .

 2-      مفعول مطلق :

 مصدري است منصوب از جنس فعل جمله يا فعل هم معني فعل جمله .

ما با مصادر آشنا هستيم و مي دانيم كه مصادر هم مانند فعل ها به دو دسته ثلاثي مجرد و ثلاثي مزيد تقسيم مي شوند . ما مي دانيم كه مصادر ثلاثي مجرد را بايد از قبل بلد باشيم چرا كه داراي وزن خاصي نيستند به عنوان مثال هر دو فعل « دَخَلَ » و « ذَهَبَ» بر وزن « فَعَلَ » مي باشند اما مصدر اولي « دُخول » بر وزن « فُعول »  و مصدر دومي « ذَهاب» بر وزن « فَعال» است .پس نتيجه مي گيريم كه نمي توان از روي وزن فعل ماضي يا مضارع به مصدر آن پي برد اما در فعل ثلاثي مزيد اين جريان برعكس است به گونه اي كه اگر ما وزن فعل ماضي يا مضارع را بدانيم مي توانيم مصدر را نيز بشناسيم . مانند اينكه هر دو فعل « أكرَمَ» و « أحسَنَ» بر وزن « أفعَلَ» مي باشند و مصدر هردوي آنها نيز بر وزن « إفعال » مي باشد: إكرام ، إحسان

 حال كه با مصادر آشنا شديم به توضيح مفعول مطلق مي پردازم :

مفعول مطلق داراي دو نوع است :

       مفعول مطلق تأكيدي :

همان مصدر فعل جمله مي باشد كه بعد از فعل و به تنهايي مي آيد ( يعني نه به اسمي اضافه مي شود و نه بعد از آن صفت مي آيد )  و معمولاً حالت نصب آن را با (-ً) نشان مي دهيم .

اما مفهوم آن :  اين مفعول مطلق براي تأكيد در انجام شدن فعل جمله به كار مي رود. لذا به هنگام ترجمه بايد يكي از قيد هاي تأكيد مانند : حتماً ، بي شك ، يقيناً و....  اول جمله بيايد .

 مثال:  أنزل اللهُ القرآنَ إنزالاً  ....  كلمه « إنزالاً » مفعول مطلق تأكيدي و منصوب .

ترجمه : بي شك خداوند متعال قرآن را نازل كرد.

       مفعول مطلق نوعي :

در اينجا هم مانند مفعول مطلق تأكيدي ، از مصدر فعل جمله استفاده مي كنيم اما با اين فرق كه در اين نوع، پس از مفعول مطلق ، مضافٌ اليه يا صفت مي آوريم .

مفهوم مفعول مطلق نوعي :    اين مفعول مطلق براي بيان نوع انجام فعل به كار مي رود لذا بايد در ترجمه آن حتماً جمله را به گونه اي ترجمه كنيم كه نشاندهنده اين ويژگي باشد.

 مثال:

   (مفعول مطلق نوعي+ مضاف اليه) جَلَسَ الحميدُ جُلوسَ العُلَماء ..... در اين جمله « جلوس » مفعول مطلق نوعي و منصوب و كلمه « العُلَماء» مضاف اليه و مجرور است.

حميد مانند دانشمندان نشست. 

 (مفعول مطلق نوعي+ صفت) يَمشي المعلمُ مشياً جميلا ً ..... در اين جمله « مشياً» مفعول مطلق نوعي و منصوب و كلمه « جميلاً » صفت و منصوب مي باشد.

معلم به زيبايي راه مي رود .

 نكته: بايد دقت كرد كه مفعول مطلق نوعي اگر از نوع مضاف و مضاف اليه باشد ، در ترجمه آن حتماً از يكي از كلمات : مثل ، مانند ، همچون و .... استفاده كنيم . اما در ترجمه مفعول مطلق نوعي كه به صورت موصوف و صفت است مي بايست كه از قيدهاي فارسي مانند به زيبايي و ... استفاده كنيم .

 نكته : بايد دقت كنيم هرچند كه در مفعول م?