فعل بر انجام دادن كار يا روي دادن حالتي در زمان خاص دلالت مي كند. زمان فعل ماضي، مضارع و مستقبل است.
علامتهاي فعل عبارتند از:
۱- خبر واقع مي شود
۲- قد بر سر فعل قرار مي گيرد
۳- س و سوف بر سر فعل مضارع مي آيد
۴- حروف جزم و يا نصب بر سر آن مي آيد
۵- ضماير متصل مرفوعي مي گيرد
۶- ت تأنيث فعل مي گيرد
۷- نون تأكيد مي پذيرد
۸- صرف مي شود.
فعل جامد به فعلي گفته مي شود
كه صرف نمي گردد مانند نِعْمَ.
اين افعال معنا را بدون زمان و حدث بيان مي كند مانند ليس.
فعل جامد امر، ماضي و مضارع ندارد و به صورت امر بكار مي رود مانند تعال- هاتِ.
فعل متصرف: فعلي است كه به صورت چهارده صيغه صرف مي شود، ماضي، مضارع و امر دارد.
حالتهاي بناي فعل ماضي:
فعل ماضي مبني بر فتح مانند ذهبَ.
اما اگر به ضمير جمع مذكر متصل شود مبني بر ضم است مانند ذهبوا.
فعل ماضي مبني بر ضم است و هنگامي كه ضمائر رفع متحرك به فعل متصل شوند مبني بر سكون است مانند ذهبْتَ.
حالتهاي بناي امر:
فعل امر مبني بر سكون است مانند اُكْتُبْ.
اگر فعل حرف آخر آن عله باشد حرف عله حذف مي شود مانند اُدعُ از تدعو، واو حذف شده در امر و اعراب ديگر فعل مضارع حذف نون اعرابي از آخر فعل.
حالتهاي بناي فعل مضارع:
۱- مبني بر سكون: در دو صيغه جمع مؤنث غائب و مخاطب.
۲- مبني بر فتح: وقتي كه آخر فعل نون تأكيد خفيفه يا ثقيله باشد
فعل سه نوع است
۱- ماضي بر انجام دادن كار يا روي دادن حالتي در گذشته دلالت مي كند مانند كتبَ ربكم علي نفسه الرحمة
علامتهاي ماضي عبارتند از: ضمير تَ فاعلي در فعل ماضي (تَ، تِ، تُ، تما، تُنﱠ، تم) و تْ تأنيث مانند اَخْرَجتِ الرضُ اثقالها.
۲- فعل مضارع: دلالت بر انجام دادن كار يا روي دادن حالتي در حال يا آينده دارد مانند يرحمُ من يشاء.
علامتهاي فعل مضارع عبارتند از: بر سر آن حروف جزم و يا نصب قرار مي گيرد، حروف استقبال مانند س، سوف
فعل ماضي گاهي دلالت بر زمان حال مي كند و گاهي برآينده.
زماني كه فعل دعا باشد، يا در جملات شرط باشد يا بعد حرف اذا و اِن شرطيه باشد. فعل مضارع نيز گاهي معني ماضي مي دهد.
۳- فعل امر دلالت بر طلب درخواست دارد. ضمير ياء مونث را مي پذيرد مانند اشربي
فعل مضارع از بين افعال معرب است و سه حالت رفع، نصب و جزم را مي گيرد
فعل مضارع مرفوع:
وقتي كه ادات نصب و جزم بر سر آن نيامده باشد (ضمه، نون)
حركت حرف مضارع كه عبارتست از أ، ﻨ، ﺗ، ﯿ، در اول فعل مي باشند و مفتوح است.
اگر فعل ماضي آن چهار حرفي است ضمه مي گرد مانند وسوس --> يُوَسْوِسُ و اگر بيش از چهار حرف باشد و يا سه حرفي،حرف مضارعه فتحه مي گيرد.ذهبَ --> يَذهبُ
:فعل مضارع منصوب
فعلي است كه يكي از حروف ناصبه (آموزش زبان عربي اَن، لَن، كي، اذن) بر سر آن قرار مي گيرد.
اَن كه حرف مصدري نيز مي باشد با فعل بعد از خود به تأويل مصدر مي رود و گاهي لاي نافيه بعد از آن مي آيد و ن (ان) را در لام ادغام مي نمايد. اَن بر سر فعل ماضي اَن مصدري مي شود و غير عامل مي گردد. لَن براي نفي آينده است مانند فلن يُخلِفَ الله عهد
كي كه گاهي لكي گفته مي شود لام تعليل است. اِذن: شرط نصب آن بر سر جواب آورده مي شود