تقسيم بندي فعل
معتل به فعلي گفته مي شود كه در ريشه آن كه اغلب منظور از ريشه سه حرف اصلي كلمه
است يكي از حروف عله بكار رفته باشد و حروف عله به سه حرف (ا – و- ي ) گفته مي شود . در دروس حوزوي اين سه حرف را اينچنين معرفي مي كنند:
حرف عله سه بوَد اي طلبه واو و ياء و الف منقلبه
اما چرا الف را منقلبه ناميده اند ؟ زيرا در حقيقت الف وجود ندارد و در اصل الف ، (و) و يا (ي ) بوده است كه قلب به الف شده است مثلاً قال در اصل قوَ ل بوده . يا الف زائده مي باشد مثل : ضارب
نكته مهم اينكه نبايد الف را با همزه اشتباه بگيريم زيرا اين دو با هم تفاوت دارند :
الف در ابتداي كلمه نمي آيد و اين همزه است كه در ابتداي كلمه مي آيد
الف حركت نمي پذيرد و اين همزه است كه (ـــَ ــِ ــــُ ) مي گيرد و....
فعل معتل يك فعل مريض و بيمار است كه نياز به معالجه دارد به اين معالجه ي فعل معتل اعلال گفته مي شود كه براي سهولت تلفظ و صرف آسان فعل اعلال صورت مي گيرد . گاهي براي معالجه يك بيمار ناچار به قطع عضو ش هستيم در اين صورت اگر حرف عله را حذف كرديم
اعلال به حذف نام دارد . گاه از پيوند و تبديل قسمتي از عضو استفاده مي كنيم يعني يك حرف عله را تبديل به حرف عله ديگر مي كنيم كه اكثراً به الف تبديل مي شود اعلال به قلب ناميده مي شود و گاه عضو بي حس و بدون حركت مانند دستي مصنوعي باقي مي ماند كه اعلال به ساكن ناميده مي شود ، البته بحث اعلال از كتب درسي جديد حذف شده است و فقط اعلال به حذف و ساكن در برخي فعلها كه هنگام صرف اين گونه تغييرات بر آنها عارض شده است
آورده شده است :
فعل هاي معتل را به پنج دسته تقسيم مي شوند:
1- مثال 2- اجوف 3- ناقص 4- لفيف مقرون 5- لفيف مفروق
اگر حرف عله در اولين حرف اصلي ( فاء الفعل ) باشد آن فعل معتل مثال ناميده مي شود مثل: وَعد ، وصل ، يسر
اگر حرف عله در دومين حرف اصلي ( عين الفعل ) باشد آن فعل معتل أجوف ( ميان تهي ) ناميده مي شود مثل : قول( قال )، سير ، قوم
اگر حرف عله در سومين حرف اصلي ( لام الفعل ) باشد آن فعل معتل ناقص ناميده مي شود مثل : قضي ، دعو ، رمي ، دعا
اگر حرف عله در دو حرف اصلي يك فعل باشد لفيف ناميده مي شود اگر اين دو حرف در كنار و نزديك هم با شند لفيف مقرون است مثل : شوي ، طوي ، سوي ، اگر اين دو حرف از هم فاصله داشته باشند لفيف مفروق است مثل: ولي ، وصي .
اما فعل صحيح فعلي است كه در حروف اصلي آن ( الف ، واو ، يا ) نباشد
فعل صحيح به سه دسته تقسيم مي شود :
1- مهموز : در يكي از حروف اصلي آن همزه باشد مثل : أخذ( مهموز الفاء آموزش زبان عربي ) سأ ل ( مهموز العين ) قرأ ( مهموز العين )
2- مضاعف : يكي از حروف اصلي فعل تكرار شده باشد يعني مشدد باشد مثل : ردّ، شدّ ، يمدّ ُ
3- سالم : فعلي است كه نه همزه داشته باشد و نه تشد يد براي تكرار حرف اصلي كلمه مثل : خرج ، يكتب، يسلــّـم، نزه .
نكته : برخي فعلها هم مهموزند و هم مضاعف مثل: أدّ